توضیحات :
پیشینه و مبانی نظری تحقیق شکاف دیجیتالی در 53 صفحه در قالب ورد قابل
ویرایش
فرنت فایل Word
فهرست مطالب و بخشی از متن :
2-1 : مقدمه. 11
2-2: فناوری اطلاعات و ارتباطات.. 12
2-3: اینترنت.. 14
2-4: وب (شبکه) 15
2-5 جامعه اطلاعاتی.. 15
2-6: شکاف دیجیتالی.. 16
2-7 : تاریخچه شکاف دیجیتالی.. 18
2-8: سطوح شکاف دیجیتالی.. 19
2-9: شاخص های شکاف دیجیتالی.. 20
2-10: عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی.. 22
2-10-1: درآمد و اقتصاد: 22
2-10-2: نسل و شکاف دیجیتالی.. 24
2-10-3: جنسیت و شکاف دیجیتالی..
25
2-10-4: سواد رایانه ای.. 27
2-10-5: مهارت و شکاف دیجیتالی.. 27
2-10-6: نگرش نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات..
29
2-10-7:میزان تسلط بر زبان انگلیسی.. 30
2-10-8: دسترسی به فناوری اطلاعات وارتباطات..
30
2-10-8-1 انواع دسترسی. 31
2-11: جهان و شکاف دیجیتالی.. 33
2-12: ایران و شکاف دیجبتالی.. 34
2-13 : وضعیت ایران درجهان: 35
2-14: تئوری های کاهش شکاف دیجیتالی.. 36
2-15: اضطراب.. 36
2-16: اضطراب رایانه. 38
2-17: سطوح اضطراب رایانه: 40
2-18: عوامل موثر بر اضطراب رایانه. 41
2-18-1: خودکار آمدی و اضطراب رایانه. 41
2-18-2: نگرش و اضطراب رایانه. 42
2-18-3: آموزش واضطراب رایانه. 43
2-19: پیشینه ی پژوهش شکاف دیجیتالی و اضطراب
رایانه. 44
2-19-1: تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 44
2-19-2: تحقیقات انجام شده در خارج از کشور. 48
2-20 نتیجه گیری.. 53
1 : مقدمه
فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت های بی نظیری را برای جوامع بوجود آورده است. با
وجود توسعه روزافزون این فناوری یکی از دغدغه های کلیدی در سطح بین المللی وجود
شکاف دیجیتال بین کشورها و ملت های مختلف برای بهره گیری از این فناوری است.
شکاف دیجیتالی معمولا به عنوان فاصله ای بین آن دسته از افرادی که به اشکال جدید
فناوری اطلاعات و ارتباطات دسترسی دارند و کسانی که دسترسی ندارند تعریف می شود.
متاسفانه همه مردم به فناوری اطلاعات وارتباطات دسترسی ندارند( سطح اول شکاف
دیجیتالی) و شگفت آور اینکه تعداد زیادی از مردم توانایی و مهارت استفاده از ICT
[1]به روش درست را ندارند. بنابراین نمی
توانند از مزایای این فناوری بهره ببرند.(سطح دوم شکاف دیجیتالی) .آیا براستی مردم
از رسانه های جدید اطلاع ندارند و یا توانایی استفاده از آن را
ندارند؟.(دونات[2] ،براند وینر[3]،
کرسچ باوم[4]، 2009) برای بسیاری از ما این
نوع فناوری در قالب رایانه های دیجیتالی تجلی کرده و به ابزاری لازم برای انجام
کارها و رفع نیازهای شخصی تبدیل شده است.(درخشان، 1387)همچنین
مقدار رو به رشد اطلاعات به مهارت استفاده از اینترنت بستگی دارد، پس اینترنت نیز
باید به عنوان یک منبع حیاتی در جامعه معاصر در نظر گرفته شود.(ون
دایک[5]،ون دارسن [6]2010 )
اگر چه مفهوم شکاف دیجیتالی به دسترسی فیزیکی به فناوری
اطلاعات و ارتباطات خطاب می شود.
اسپرول[7]،
زوبروف[8]، و کیسلر [9](1986)
دریافتند که برخی از دانشجویان هنگام مواجهه با فن آوری، احساس سردرگمی و عدم کنترل
شخصی و اضطراب می شوند. که به این اضطراب ، اضطراب رایانه اطلاق می شود در
واقع اضطراب رایانه با عنوان ترس از رایانه ها
در هنگام استفاده از آنها، و یا ترس از امکان استفاده از رایانه
تعریف شده است (چوآ[10]،
چن[11]، وونگ[12]، 1999).
پس یکی از عواملی که در ایجاد شکاف دیجیتالی می تواند مهم باشد ترس از استفاده
از رایانه ها و اینترنت است که همان اضطراب رایانه ای است می باشد.
2-2: فناوری اطلاعات و ارتباطات
علم و فن آوری هر دو سازنده تمدن بشر هستند و توسعه هرکدام بدون دیگری ممکن نیست
. علم به معنی شناخت عالم هستی و یافتن قوانین حاکم بر طبیعت است . در صورتی که
منظور از فن آوری، کاربرد علوم و یافته های علمی در عمل با استفاده از رویه ها و
مطالعات منظم و جهت دار برای ارضای خواسته های مادی است و غالباً با اختراع ها و
کاربرد وسایل و تجهیزات در ارتباط است. فن آوری دانستن چگونگی انجام کار و فرآیند
خلاقی است که در آن ابزار، منابع و نظام ها برای حل مسایل به کار گرفته می شوند تا
کنترل انسان را در محیط طبیعی افزایش دهند و شرایط زندگی انسان را
بهتر سازند.(یونسکو، 1384 )
" فناوری اطلاعات و ارتباطات از تعامل سه بخش بوجود می‌آید. بخش اول رایانه است
که به عنوان سخت افزار در فرایند انتقال اطلاعات، عمل می‌کند. بخش
دوم، مجموعه داده ها و یا اطلاعات است. در این بخش، داده ها به عنوان محتوا و خمیر
مایۀ فرایند انتقال اطلاعات در درون شبکه به جریان می‌افتند. در واقع آنچه در
فرایند انتقال اطلاعات اهمیت دارد همین اطلاعات است که توسط دو
بخش دیگر جریان می‌یابند. بخش سوم، ارتباطات مخابراتی است که از طریق فیبر نوری؛
ماهواره و یا طرق دیگر باعث اتصال این مجموعه به یکدیگر و مجموعه های دیگر می‌شوند.
آنچه از تلفیق این سه بخش بوجود می‌آید؛ همان فناوری اطلاعات و ارتباطات نامیده
می‌شود که مثال اصلی آن بزرگراههای اطلاعاتی و یا اینترنت است".
(صراف، 1385: 44)
در تعریف فن آوری اطلاعات می تو ان گفت که به فرآیندهای جمع آوری، ذخیره سازی،
پردازش و بازیابی اطلاعات که در بستر ارتباطی مبتنی برزیر ساخت های رایانه ای شکل
می گیرد گفته می شود (نواب زاده، 1380 )بدون فناوری اطلاعات و
ارتباطات ، ارتباط در سطح بین اللملی و بین افراد غیر ممکن خواهد بود. امروزه با در
اختیار داشتن فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی مختلف و پیشرفته، امکان برقراری سریع
ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش از پیش میسر گردیده است. افراد در هر کجا که باشند
میتوانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه ای دریافت کنند.(ابراهیم
آبادی ،1382 ،به نقل از سیار،1390: 13)
فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزار قدرتمندی است که ما ناچاریم با آن مواجه شویم،
در دنیای امروز گریز از فناوری امکان ناپذیر است. به خصوص آنکه امروز فناوری
اطلاعات و ارتباطات نه تنها دائماً در درون خود در حال رشد و نوسازی است ، بلکه با
نفوذ سریع و خزنده خود توانسته است در میدان علم
و عمل وارد شود و دگرگونی وصف ناپذیری در زمینه های گوناگون پدید آورد. در جامعه
استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند اثر عمیقی بر مشاغل و زندگی شخصی
افراد با ارائه راه حل هایی به منظور دسترسی آسان تر به اطلاعات، راه های کاراتر
برای ارتباطات و ابزارهای سازمانی بسیار قدرتمند داشته باشد. برای درک این نکته که
چگونه یک جامعه از فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می کند ارزیابی تعداد افراد
جامعه که به فناوری ها دسترسی دارند و چگونگی استفاده آنها از فناوری ها بسیار با
اهمیت است. (آمادگی الکترونیکی،1387 :13 )
می توان گفت که فناوری اطلاعات و ارتباطات به مثابه جدیدترین فناوری های ساخت
بشر، توانایی گردآوری ، سازماندهی ،ذخیره و بازیابی اطلاعات را در قالب ، صوت و
تصویر و متن نوشتاری و عددی دارد که با استفاده از ابزارهای رایانه ای و به کارگیری
سیستم های مخابراتی محقق می شود.(جاریانی ، 1382).
2-3: اینترنت
برای بسیاری از ما فناوری اطلاعات وارتباطات در قالب رایانه های دیجیتالی تجلی
کرده و به ابزاری لازم برای انجام کارها و رفع نیازهای شخصی تبدیل
شده است.در فاصله کوتاهی پس از رواج رایانه ها در دانشگاه ها،
پروژ ه های تحقیقاتی برای مرتبط ساختن آن ها با یکدیگر به نحوی که امکان مبادله
اطلاعات میان آن ها به وجود آید، آغاز شد. از میان این پروژه ها، پروژه توسعه شبکه،
موفقیت بیشتری کسب کرد و به آن چیزی تبدیل شد که امروز آنرا به عنوان «اینترنت » می
شناسیم و در حال حاضر بیش از 300 میلیون رایانه را در سراسر جهان به هم مرتبط کرده
است.(درخشان،1387)
اینترنت نوعی شبکهء کامپیوتری جهانی است که می‌تواند ارتباط بین کامپیوترهای
نقاط دور از هم را بهمنظور مبادلهء داده ها فراهم کند و با اینکه شبکههای
کامپیوتری دیگری نیز وجود دارند،هیچیک ازنظر بزرگی و اهمیت قابل مقایسه با
اینترنت نیستند.اینترنت از چندین شبکه تشکیل می‌شود و مشابه شبکه تلفنی بین المللی
است که در آن،بهجای ارتباط صوتی،ارتباط کامپیوتری برقرار می‌شود و
ازاینروی،اینترنت می‌تواند همه نوع اطلاعات اعم از متن،صدا،تصویر و ویدئو را با
کارایی زیاد،بین کامپیوترهای سرتاسر دنیا که به آن وصل هستند،انتقال
دهد.(محمدیفر، به نقل از میر حسینی ،1382)
طی ده سال اخیر،اینترنت به یک ابزار مهم ارتباطی میان تمامی گروه های جامعه
تبدیل شده و ما برای دسترسی آنی به اطلاعات، ارتباطات اختصاصی، تمامی انواع برنامه
های کاربردی، تجاری، روابط کاری و نقل و انتقالات مالی به آن وابسته ایم. قابلیت
اطمینان و دسترسی آسان به اینترنت برای موفقیت پایدار و مداوم کشورهای توسعه یافته
یک عامل حیاتی به شمار می رود و اهمیت آن برای کشورهای در حال توسعه نیز به سرعت رو
به افزایش است. آثار استفاده از رایانه ها نتایج حاصل از انقلاب
اینترنت از مرز فواید مستقیم آن ها فراتر رفته و پیش بینی می شود که تاثیرات بیشتری
نیز در راه باشند اول از همه اینکه، اینترنت مرزهای جغرافیایی میان کاربران متصل به
خود را کمرنگ کرده و روند جهانی سازی را با ارایه قابلیت های رسانه های ارتباطی
تسهیل کرده و لذا، هر کسی مستقل از محل فیزیکی خود قادر به برقراری ارتباط با آن
است.
ماتیوز [13]در سال 2002 نیز اینترنت را به عنوان ابزاری
که ریشه در نظام آموزشی دارد بررسی می کند و معتقد است که اینترنت در ابتدا به
منزله ابزاری برای اشتراک منابع گسترش داده شد ولی هم اکنون تلاش های چشمگیری در
حال انجام است تا از آن به عنوان یک وسیله آموزشی استفاده شود زیرا که ابزار مهمی
در آموزش عالی محسوب می شود.(صالحی ،حاجی زاده،1389 :42 )
2-4: وب (شبکه)
شبکه جهانی وب [14]، که توسط تیم برنرزلی
[15] و رابرت کایلیو [16] در مرکز
تحقیقات هسته یی اروپا [17] در اوایل دهه 90 میلادی و در شهر
ژنو ایجاد شد، سرویس قدرتمندی است که از اینترنت برای ایجاد یک سیستم اطلاعاتی
جهانی بهره جسته و بهره وری و جذابیت اینترنت را به مراتب افزایش داده است. هر چند
بسیاری از مردم تفاوتی میان شبکه جهانی وب و اینترنت قایل نیستند، ولی، در واقع وب
تنها یکی از این خدمات و البته مهمترین آن ها است که اینترنت را به چنین ابزار
قدرتمندی برای اطلاع رسانی و برقراری ارتباطات تبدیل کرده است.(درخشان ، 1387:
25)
2-5 جامعه اطلاعاتی
اندیشه های مربوط به پیدایش و گسترش جامعه اطلاعاتی برای نخستین بار در دهه های
1960 و 1970 در آثار علمی تنی چند از اقتصاد دانان و جامعه شناسان دانشگاه های
ایالات متحده و بیش از همه در کتاب ها و مقالات فریتز ماکاروپ و دانیل بل مطرح
شدند. وبستر[18]، 1384، جامعه اطلاعاتی را در پنج محور
فناورانه ، اقتصادی ، شغلی ، فضایی ( مکانی ) و فرهنگی معرفی می کند وی سپس در بیان
محور فناورانه اظهار می دارد که عمومی ترین تعریف از جامعه اطلاعاتی بر نوآوری
چشمگیر فناوری تاکید دارد و تصور عمده براین است که پیشرفت علمی در پردازش، ذخیره
وانتقال اطلاعات، کاربرد فناوری های اطلاعاتی را در سطح جهان گسترش داده است.
(داودی، 1384)
جامعه اطلاعاتی جامعه ای است که از لحاظ زندگی فرهنگی و اقتصادی به طور کامل به
فناوری ارتباطات و اطلاعات مرتبط است و نوعی جامعه است که در آن دسترسی به اطلاعات
، به صورت اقتصادی، اجتماعی و فردی، نقشی برجسته ایفاء می کند. فناوری اطلاعات و
ارتباطات، مهم ترین عامل توسعه جامعه اطلاعاتی شمرده می شود. حکومت ها تلاش می کنند
تا کشورها را به چنین حوزه ای وارد سازند. به عبارتی دیگر جامعه اطلاعاتی جامعه یی
که ایجاد، پخش و تولید اطلاعات مهمتر ین فعالیت اقتصادی و فرهنگی در آن است. یک
جامعه اطلاعاتی، با جامعه ای که اقتصاد آن زیربنای صنعتی یا کشاورزی دارد، متفاوت
است. ابزار ماشینی جامعه اطلاعاتی رایانه ها و ابزار ارتباطات راه دور هستند نه
ابزار شخم زنی.(درخشان،1387)
2-6: شکاف دیجیتالی
" نیمه دوم 1900 فناوری اطلاعات و ارتباطات از اهمیت فزاینده ای در
زندگی اجتماعی و سازمانی برخوردار بود"(ساویر[19]، روسن
باوناوم[20]،200)در حال حاضر در تاسیس جوامع اطلاعاتی دسترسی
مردم به رسانه های جدید و دانستن چگونگی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات
جدیدبسیار مهم است. بدون دسترسی به اینترنت و بدون وجود مهارت لازم که همراه با
نگرش نسبت به استفاده از فناوری اطلاعات وارتباطات جدید است مردم هرگز نمی توانند
به صورت الکترونیکی اطلاعات کسب نمایند.و همچنینن نمی توانند توسط سازمانه ها و
موسسات از آن آگاه شوند. به همین دلیل است که مسائل مربوط به شکاف دیجیتالی از
اهمیت قابل توجهی برخوردار است . الیزابت سی .بوید[21] در
این زمینه می گوید" فناوری اطلاعات به سرعت در حال تبدیل شدن به یک ابزار عمده
برای انتشار و به دست آوردن اطلاعات است .و شکاف دیجیتالی در وافع فاصله ای است بین
کسانی که به این ابزار دسترسی دارندو کسانی که ندارند."(دونات،براند
وینر،کرسچ باوم، 2009: 38 )
در طول دهه گذشته ، استفاده از رایانه ر به طرز چشمگیری افزایش یافته است.
دانستن و درک رایانه و برنامه های کاربردی امروزه برای همه یک امر
ضروری است . با این حال ، بسیاری از کاربران تمایلی برای استفاده از رایانه
ندارند و معتقدند که رایانه ها ابزاری کارآمد و مفید نیستند و استفاده از
آن نیاز به مهارتهای فنی فردی دارد. این وضعیت را می توان به عنوان "شکاف دیجیتالی
" توصیف کرد که توسعه کامپیوتر و دیگر فناوری ها به همان اندازه برای تمام کاربران
در دسترس و قابل استفاده نیست.(چالمرز[22]،2003،ون دایک
،2006). شکاف دیجیتالی یکی از راه هایی است که نابرابری ها در یک جامعه اطلاعاتی را
اندازه گیری می کند.(چوا ، شی
[23]،2011)
شکاف دیجیتالی به معنای وجود نابرابری در دسترسی و استفاده از فناوریهای
رسانه‌ای بین کشورهای توسعه یافته و عقب مانده است. البته ناگفته نماند که با گسترش
استفاده از این فناوری ها پای شکاف دیجیتال از محدوده بین کشوری، به داخل کشورها
نیز کشیده شده است و طبق تعریف سازمان همکاریهای اقتصادی و
توسعه([24]OECD,2001)؛ شکاف بین افراد، خانوارها، صاحبان
حِرَف و مناطق جغرافیائی در جایگاه های مختلف اقتصادی اجتماعی در دسترسی و استفاده
از تکنولوژی های اطلاعاتی و ارتباطی به شکاف دیجیتالی موسوم است (نورایی، 1385).
مطالعه در مورد شکاف دیجیتالی یک مسئله جنجال برانگیز ، نه تنها
در دانشگاهها بلکه در سیاست، اقتصاد و آموزش و پرورش می باشد . اگر چه شکاف
دیجیتالی باعث افزایش بسیاری از تحقیقات تجربی در این مورد شده است،هنوز هم توافق
کمی بین پژوهشگران در مورد چگونگی ارزیابی و اندازه گیری آن وجود دارد. از نظر علمی
، شکاف دیجیتالی دارای سه بعد می باشد: شکاف در دسترسی به فناوری اطلاعات و
ارتباطات– استفاده از فناوری اطلاعات وارتباطات – و برنامه های کاربردی فناوری
اطلاعات و ارتباطات(اتول[25]،2001)
2-7 : تاریخچه شکاف دیجیتالی
"شکاف دیجیتالی" یکی از پدیده های اجتماعی دوره ماست که بیشترین بحثها را داشته
است. علاوه بر این یکی از مبهمترین و پیچیده ترین بحث ها نیز به شمار می رود.
قبل از شکاف دیجیتالی در دهه 1990 ، از شکاف آنالوگی که اشاره
به وجوه تمایز در دسترسی به رسانه هایی نظیر رادیو و تلویزیون بود نام برده می شد.
پس از آن هنگامی که اینترنت به طور گسترده به عنوان بزرگترین شکاف اطلاعاتی شناخته
شد. شکاف دیجیتالی اولین بار در سال 1999 مطرح شد.( افشار
کهن،1388: 83) طبق نظر ایروینگ[26] اصطلاح شکاف دیجیتالی از
یک منبع ناشناخته گرفته شده است نزدیکترین حدسی که ایروینگ برای منشا این واژه
دارد، مربوط به جاناتان وبر و ایمی هارمون[27] در لوس آنجلس
تایمز است که استفاده از این اصطلاح را در 1996 شروع کرده و تفاوت عقاید مربوط به
فن آوری های جدید را به این عنوان نامیدند. اما این انتخاب بدون پیچیدگی نیست. اندی
کاروین عضو اتحادیه بنتون با این نظر موافق است که هارمون ممکن است یکی از اولین
ژورنالیستهایی باشد که این اصطلاح را به طور گسترده به کار برد. اما وی معتقد است
در پاسخ به نظر ایروینگ باید گفت که سال 1996 " برای وی کمی جدیدتر از آن است که
بتواند جعلش کند " . در سال 1999 بود که این اصطلاح در "سقوط از شبکه" NTIA
[28]دیده شد. در این گزارش شکاف دیجیتالی اینگونه تعریف می
شود: فاصله بین کسانی که دسترسی به فن آوریهای جدید دارند و کسانی که این امکان را
ندارند. در این حالت، شکاف دیجیتالی گونه ای از نابرابری اقتصادی-اجتماعی را نشان
می دهد که با میزان دسترسی یک فرد به فناوری اطلاعات و ارتباطات از هم متمایز می
شوند(گانکل[29]،2003: 504)
[1] Information and Communication Technology
[2] Donat
[3] Brandtweiner
[4] Kerschbaum
[5] van Dijk
[6] van Deursen
[7] Sproull
[8] Zubrow
[9] Kiesler
[10] Chua
[11] Chen
[12] Wong
[13] Matthews
[14] World-Wide Web
[15] Tim Berners-Lee
[16] Robert Cailliau
[17] Center for European Nuclear Research (CERN)
[18] vebester
[19] sawyer
[20] rosenbanum
[21] Elizabeth C. Boyd
[22] Chalmers
[23] Shieh
[24] Organization Economic Co-operation Development
[25] Attewell
[26] Irving
[27] Jonathan Webber & Amy Harmon
[28] National Telecommunications and Information Administration(NTIA)
[29] GUNKEL
